Η παγκόσμια πανδημία της νόσου από το νεώτερο στέλεχος κορωνοϊού (το αρχικά επονομαζόμενο 2019-nCoV) βρίσκεται εν εξελίξει και η ιατρική κοινότητα συλλέγει και επεξεργάζεται πληροφορίες και δεδομένα με στόχο την καλύτερη κατανόηση της φυσικής πορείας της νόσου από κορωνοϊό (Corona Virus Disease 2019, COVID-19).[1] Σε αυτό το πλαίσιο έχει φανεί ότι η προσβολή από αυτόν τον ιό μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση μιας σοβαρής μορφής νόσου, του συνδρόμου αναπνευστικής δυσχέρειας (εξ ου και η μετονομασία του ιού σε: Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2, SARS-CoV-2), η οποία συνδέεται με επιπλοκές από το καρδιαγγειακό σύστημα.[2]
Η νόσος COVID-19 πολλές φορές διαδράμει με ήπια συμπτώματα και οι πάσχοντες αναρρώνουν χωρίς σοβαρές επιπλοκές, εντούτοις, υπάρχουν περιπτώσεις σοβαρής λοίμωξης με ανάγκη για νοσηλεία, διασωλήνωση αναπνευστικού και δυσμενή κλινική πορεία, που μπορεί να καταλήξει στο θάνατο. Συνήθως, βαριά κλινική εικόνα εμφανίζεται σε ασθενείς μεγάλης ηλικίας με σοβαρές συνυπάρχουσες παθήσεις (συμπεριλαμβανομένου καρδιαγγειακών παθήσεων) αν και έχουν καταγραφεί σοβαρά περιστατικά και σε νεώτερης ηλικίας ασθενείς με COVID-19.[3], [4]
Προσβολή του καρδιαγγειακού συστήματος από κορωνοϊό
Η σοβαρή λοίμωξη από κορωνοϊό SARS-CoV-2 σχετίζεται με προσβολή της καρδιάς και νέκρωση μυοκαρδιακών κυττάρων, όπως φαίνεται από αύξηση της τροπονίνης σε ποσοστό 20-25% των νοσηλευομένων ασθενών.[5] Επιπλέον, όταν υπάρχει βιοχημική ένδειξη προσβολής της καρδιάς φαίνεται ότι η εξέλιξη της πάθησης είναι δυσμενέστερη και η πρόγνωση πτωχότερη, ακόμη και σε άτομα χωρίς γνωστό ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου.[6] Συνήθως, ασθενείς με COVID-19 που εμφανίζουν προσβολή της καρδιάς είναι μεγαλύτερης ηλικίας, με ιστορικό στεφανιαίας νόσου (ΣΝ), αρτηριακής υπέρτασης (ΑΥ), σακχαρώδους διαβήτη (ΣΔ) ή καρδιακής ανεπάρκειας, με περισσότερο σοβαρή συστηματική φλεγμονώδη απάντηση και περισσότερο οξεία λοίμωξη.
Φαίνεται ότι λοίμωξη από το νέο στέλεχος του κορωνοϊού SARS-CoV-2 μπορεί να οδηγήσει σε συστηματική φλεγμονώδη απάντηση με παραγωγή κυτταροκινών και χημοκινών με αποτέλεσμα φλεγμονή και δυσλειτουργία του καρδιακού μυ.[7] Επιπλέον, άμεση τοξική δράση του ιού στο μυοκάρδιο μπορεί να οδηγήσει σε μυοκαρδιακή βλάβη με αποτέλεσμα εκδήλωση μυοκαρδίτιδας ακόμη και σε πάσχοντες με ελεύθερο καρδιολογικό ιστορικό.[8] Σε αρχικές αναφορές ασθενών με πνευμονία από SARS-CoV-2 βρέθηκε ότι σε ποσοστό 44% οι νοσηλευόμενοι εμφάνιζαν καρδιακές αρρυθμίες.[9] Επιπλέον, διαταραχές της πηκτικότητας του αίματος επηρεάζουν δυσμενώς την πρόγνωση των πασχόντων και ενδεχομένως ο ιός να σχετίζεται με την ανάπτυξης φλεβικής θρόμβωσης και πνευμονικής εμβολής.[10]
Στα ανωτέρω πρέπει να προστεθεί και η πιθανότητα εμφάνισης επιπλοκών από το καρδιαγγειακό σύστημα λόγω της φαρμακευτικής αγωγής για την αντιμετώπιση της λοίμωξης από κορωνοϊό. Η χορήγηση χλωροκίνης ή υδροξυχλωροκίνης, ενίοτε σε συνδυασμό με αζιθρομυκίνη, ενέχει τον κίνδυνο παράτασης του διαστήματος QT στο ηλεκτροκαρδιογράφημα με αποτέλεσμα τη δυνητική εμφάνιση επικίνδυνων αρρυθμιών.[11]
Λοίμωξη από κορωνοϊό σε άτομα με ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου ή με παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου
Ασθενείς με στεφανιαία νόσο βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης οξέος στεφανιαίου συνδρόμου (ΟΣΣ) όταν παρουσιάζουν λοιμώξεις, όπως έχει φανεί σε λοίμωξη από τον ιό της γρίπης. Σε οξείες λοιμώξεις και σε άλλες φλεγμονώδεις παθήσεις, πάσχοντες από ΣΝ ή άτομα με παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου μπορεί να εκδηλώσουν οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου (ΟΕΜ). Το ΟΕΜ μπορεί να εκδηλώνεται λόγω των αυξημένων αναγκών του μυοκαρδίου λόγω της λοίμωξης (ΟΕΜ τύπου 2) ή να οφείλεται σε ρήξη αθηρωματικής πλάκας των στεφανιαίων αρτηριών λόγω της συστηματικής φλεγμονής (ΟΕΜ τύπου 1).[12] Λοίμωξη από κορωνοϊό σε πάσχοντες από καρδιακή ανεπάρκεια οποιασδήποτε αιτιολογίας μπορεί να οδηγήσει σε απορρύθμιση της καρδιακής λειτουργίας στο πλαίσιο του στρες που υφίσταται ο οργανισμός λόγω της οξείας φλεγμονής.
Ποιοι ασθενείς με καρδιολογικό ιστορικό βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο επί εμφάνισης λοίμωξης από κορωνοϊό?
Άτομα που ανήκουν στις λεγόμενες ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες εμφανίζουν αυξημένη νοσηρότητα αν προσβληθούν από κορωνοϊό. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται ασθενείς με καρδιακές παθήσεις, χωρίς όμως να υπάρχουν επαρκή δεδομένα ως προς τη διαστρωμάτωση του κινδύνου στους ασθενείς αυτούς. Σύμφωνα με το CDC (Centers for Disease Control and Prevention) άτομα με ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου που θεωρούνται υψηλού κινδύνου εφόσον υποστούν προσβολή από τον ιό της γρίπης περιλαμβάνουν πάσχοντες από συγγενείς καρδιοπάθειες, συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, πνευμονική καρδία, στεφανιαία νόσο, υπερτασική καρδιοπάθεια, βαλβιδοπάθειες, κλινικά σημαντική αρρυθμία (συμπεριλαμβανομένης της κολπικής μαρμαρυγής) και ιστορικό αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου (ΑΕΕ).
Αντίστοιχα, σύμφωνα με την Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία, προτάθηκε πρόσφατα να θεωρούνται ότι ανήκουν στην κατηγορία των ευπαθών ομάδων για νόσηση από κορωνοϊό οι κάτωθι καρδιαγγειακές παθήσεις: καρδιακή ανεπάρκεια, στεφανιαία νόσος με πρόσφατο οξύ σύνδρομο ή επέμβαση επαναιμάτωσης εντός 12μήνου, πνευμονική υπέρταση, συγγενείς καρδιοπάθειες (μη-διορθωμένες ή διορθωμένες αλλά με σημαντική υπολειπόμενη βλάβη μετά από τη χειρουργική επέμβαση), προσθετικές βαλβίδες, μυοκαρδιοπάθειες, καναλοπάθειες, μυοκαρδίτιδα. Τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της εταιρείας τονίζουν επιπλέον ότι στις ευπαθείς ομάδες συμπεριλαμβάνονται πάσχοντες από συννοσηρότητες του καρδιαγγειακού συστήματος (αρρύθμιστη ΑΥ, αρρύθμιστος ΣΔ, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, χρόνια νεφρική νόσος, νεοπλασίες, λήψη ανοσοκατασταλτικής θεραπείας). [13]
Στην παρούσα φάση της πανδημίας τα προληπτικά μέτρα αποφυγής της έκθεσης στον ιό παραμένουν η βάση της αντιμετώπισης, ιδιαίτερα στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού που κινδυνεύουν από σοβαρές επιπλοκές. Η τήρηση των κανόνων υγιεινής και των οδηγιών της πολιτείας μπορούν να περιορίσουν τη μετάδοση της νόσου COVID-19 και των αριθμό των σοβαρών κρουσμάτων που χρήζουν νοσηλείας έως ότου καταστεί διαθέσιμη ειδική αντιϊκή θεραπεία ή/και εμβολιασμός.
Χρήστος Μιχαλακέας
Καρδιολόγος
Μέλος Δ.Σ. Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Καρδιαγγειακών Νοσημάτων (ΕΛ.Ε.ΜΕ.Κ.Α.Ν.)
Συντμήσεις:
2019-nCoV: 2019 Novel Coronavirus
CDC: Centers for Disease Control and Prevention
COVID-19: Corona Virus Disease 2019
SARS-CoV-2: Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2
ΑΕΕ: Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο
ΑΥ: Αρτηριακής Υπέρταση
ΟΕΜ: Οξύ Έμφραγμα Μυοκαρδίου
ΟΣΣ: Οξύ Στεφανιαίο Σύνδρομο
ΣΔ: Σακχαρώδης Διαβήτης
ΣΝ: Στεφανιαία Νόσος
Βιβλιογραφικές Αναφορές
[1] Bonow RO, Fonarow GC, O’Gara PT, et al. Association of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) With Myocardial Injury and Mortality. JAMA Cardiol. 2020 Mar 27. doi: 10.1001/jamacardio.2020.1105. [Epub ahead of print]
[2] Zheng YY, Ma YT, Zhang JY, et al. COVID-19 and the cardiovascular system. Nat Rev Cardiol. 2020 Mar 5. doi: 10.1038/s41569-020-0360-5. [Epub ahead of print]
[3] Huang C, Wang Y, Li X, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020 Feb 15;395(10223):497-506
[4] Wu Z, McGoogan JM. Characteristics of and Important Lessons From the Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Outbreak in China: Summary of a Report of 72 314 Cases From the Chinese Center for Disease Control and Prevention. JAMA. 2020 Feb 24. doi: 10.1001/jama.2020.2648. [Epub ahead of print]
[5] Shi S, Qin M, Shen B, et al. Association of Cardiac Injury With Mortality in Hospitalized Patients With COVID-19 in Wuhan, China. JAMA Cardiol. 2020 Mar 25. doi: 10.1001/jamacardio.2020.0950. [Epub ahead of print]
[6] Guo T, Fan Y, Chen M, et al. Cardiovascular Implications of Fatal Outcomes of Patients With Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). JAMA Cardiol. 2020 Mar 27. doi: 10.1001/jamacardio.2020.1017. [Epub ahead of print]
[7] Yang C, Jin Z. An Acute Respiratory Infection Runs Into the Most Common Noncommunicable Epidemic-COVID-19 and Cardiovascular Diseases. JAMA Cardiol. 2020 Mar 25. doi: 10.1001/jamacardio.2020.0934. [Epub ahead of print]
[8] Inciardi RM, Lupi L, Zaccone G, et al. Cardiac Involvement in a Patient With Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). JAMA Cardiol. 2020 Mar 27. doi: 10.1001/jamacardio.2020.1096. [Epub ahead of print]
[9] Wang D, Hu B, Hu C, et al. Clinical Characteristics of 138 Hospitalized Patients With 2019 Novel Coronavirus-Infected Pneumonia in Wuhan, China. JAMA. 2020 Feb 7. doi: 10.1001/jama.2020.1585. [Epub ahead of print]
[10] Tang N, Li D, Wang X, et al. Abnormal coagulation parameters are associated with poor prognosis in patients with novel coronavirus pneumonia. J Thromb Haemost. 2020 Apr;18(4):844-847
[12] Kwong JC, Schwartz KL, Campitelli MA, et al. Acute Myocardial Infarction after Laboratory-Confirmed Influenza Infection. N Engl J Med. 2018 Jan 25;378(4):345-353
